[Opowieści o zwierzętach] O pluszczu

Wiedza jest kluczem do sukcesu. To stwierdzenie odnosi się także do obserwowania przyrody. Odkąd zainteresowałam się na poważnie podglądaniem i fotografią zwierząt, poczyniłam znaczne postępu w namierzaniu ich obecności. Dużo łatwiej wychodzi mi wypatrzenie ptaka na drzewie (którego jeszcze jakiś czas temu w ogóle bym nie zauważyła) czy zauważenie stadka saren zanim one zauważą mnie. Po pierwsze jest to skutek dużo większej uważności i wnikliwego rozglądania się wokół, a po drugie właśnie wiedzy. Wiedzy, gdzie, kiedy i czego szukać. Tym sposobem zaczęłam zauważać pluszcze, które wśród rzecznych kamieni potrafią być wręcz niewidzialne. Kiedyś wydawało mi się, że wypatrzenie pluszcza nad rzeką graniczy z cudem, ale teraz udaje mi się to bardzo często mimo ich świetnego kamuflażu. Nawet przy przeglądaniu zdjęć pluszczów z zeszłego lata w Alpach, przy kilku zdjęciach zatrzymywałam się i zastanawiałam, po co robiłam zdjęcia kamieniom w rzece. Dopiero po paru sekundach odpowiadałam sobie na to pytanie:

Ale dzisiaj nie będzie o historii powyższego zdjęcia (o tym kiedy indziej, bo to też ciekawa opowieść), tylko o pluszczu jako takim.

Pluszcz zwyczajny (Cinclus cinclus) zasiedla całą Europę. W Polsce jest gatunkiem nielicznym (wg danych z 2003 roku w naszym kraju mieszka 900 par tego ptaka). Spotkać go można przy wartkich górskich potokach, gdzie prąd jest bardzo silny, a woda czysta. Nie odlatuje na zimę, lecz żeruje w miejscach, gdzie woda nie zamarza.

Nie jest za dużym ptaszkiem (długość ciała ok 18 centymetrów), ale jego budowa jest dość krępa i masywna, o zaokrąglonych kształtach. Wygląda jak solidna podłużna kluska ze skrzydłami i ogonem. Pluszcz ma ciemnobrązowe umaszczenie oprócz szyi i górnej części brzucha, gdzie jest koloru białego. I nie, nie jest to pingwin. Bo w przeciwieństwie do pingwina pluszcz umie latać, ale podobnie jak on jest doskonałym nurkiem.

Kiedy obserwuje się pluszcza, można odnieść wrażenie, że jego upierzenie jest bardzo błyszczące. To efekt tłustej wydzieliny pochodzącej z gruczołu kuprowego, którą pluszcz rozprowadza sobie po ciele, dzięki czemu staje się ono zupełnie nieprzemakalne.

Obserwowanie pluszcza to prawdziwa frajda. Jeśli uda wam się go przyuważyć, to nie spuszczajcie go z oczu, gdyż zobaczycie wspaniały pokaz niezwykłych pływackich umiejętności najwyższego szczebla. Stojąc przy bardzo (BARDZO) wartkim potoku, nie przypuszczałabym, że ten niepozorny ptak potrafi wskoczyć w silny strumień wody, zanurkować na głębokość do 1,5 metra, przepłynąć tym strumieniem pod prąd i wynurzyć się parę metrów dalej jakieś pół minuty później. To jest właśnie sposób, w jaki pluszcz zdobywa pożywienie. Co lepsze, ptak ten dzięki swoim bardzo silnym pazurkom, potrafi chodzić po dnie. Pod wodą pluszcz ma otwarte oczy wzmacniane silnymi mięśniami zwierającymi tęczówkę.

Pluszcz nie żyje w stadach, ale w parach i nie jest zbyt płochliwy, więc  raczej nie zwieje na nasz widok. A jeśli zwieje, to niezbyt daleko. Oczywiście, jeśli zachowamy odpowiedni dystans i nie będziemy robić wokół siebie dużo szumu. Jest to dość terytorialny gatunek i agresywnie broniony rewir lęgowy państwa pluszczów potrafi ciągnąć się aż przez kilometr wzdłuż rzeki.

Sezon godowy pluszcza trwa od kwietnia do lipca i rozpoczyna się od tokowania.  Samiec zadziera głowę ku górze, aby lepiej zaprezentować swoją białą plamę, na której zaczyna puszyć pióra. Towarzyszy temu przechylanie głowy na boki, wachlarzowanie ogona oraz dyganie. I jak się takiemu pluszczowi oprzeć?

Jedna para pluszczy potrafi żyć ze sobą całymi latami. Wyprowadza zazwyczaj dwa lęgi w roku. Kulistego kształtu gniazda budowane są tuż przy brzegu rzeki, w skalnych szczelinach, pod korzeniami nadbrzeżnych drzew, a także pod mostami. Gniazda często mieszczą się za czołem wodospadu, wówczas niemożliwym jest ich spostrzeżenie. W wyjątkowych sytuacjach gniazdo pluszcza uwijane jest na niskich gałęziach drzew znajdujących się tuż nad wodą. Pluszczowe gniazda są zamknięte od góry, a wejście prowadzące do ich środka znajduje się z boku konstrukcji.

Potomstwem opiekuje się zarówno samiec, jak i samica. Podział ról jest dość tradycyjny jak na ludzkie myślenie – samica zajmuje się młodymi w gnieździe, a samiec waruje w pobliżu, donosząc jedzenie. Młode pluszczaki (?) szybciej nabierają umiejętności nurkowania i pływania niż latania. Ledwo upierzone potrafią już bez problemu zanurzyć się w swoim rodzinnym potoku.

Pluszcze żywią się różnorodnie. Cechą wspólną ich diety jest to, że znajduje się ona głównie pod wodą. Owady, mięczaki czy małe ryby wchodzą w skład ich codziennego menu. Co najlepsze, pluszcz-koneser potrafi tuptać pod wodą i podnosić kamyki, aby sprawdzić, czy pod nimi nie znajduje się coś smaczniejszego. Aby pluszczych umiejętności nie było za mało, to dodam jeszcze, że ptaki te doskonale radzą sobie także w łapaniu owadów w locie.

Plan dnia pluszcza nie jest zbyt skomplikowany. Przez pierwszą jego połowę zajmuje się żerowaniem, a drugą spędza na pielęgnacji upierzenia i zajmowaniu się rodziną.

Pluszcz w Polsce objęty jest ścisłą ochroną gatunkową, a w Norwegii jest ptakiem narodowym.

Przeczytajcie inne Opowieści o zwierzętach.